Wie werkt in een complexe omgeving, waar veel belangen spelen, krijgt regelmatig met lastige dilemma’s te maken.
- Houden we vast aan de oorspronkelijke opdracht of stellen we het een beetje bij?
- Geven we iedereen inspraak of maken we snelheid?
- Zoeken we door tot we een kandidaat hebben die past binnen ons diversiteitsbeleid, of nemen we deze kandidaat die verder heel geschikt is?
- Houd ik me aan de afspraak van vertrouwelijkheid, of zal ik hier een uitzondering maken, omdat het wel handig is als mijn collega dit ook weet?
- Werk ik mee aan een plan waar ik het grondig mee oneens ben, of beweeg ik mee omdat ik later ook de steun van de anderen nodig heb?
Hoe maak je je keuzes en afwegingen? Word je gedreven door idealen en principes of ben je vooral pragmatisch en gaat het jou om het resultaat? Ben je een “Idealpolitiker” of een “Realpolitiker”? In de politiek zijn er van beide uitersten tal van voorbeelden. Mahatma Ghandi en Nelson Mandela gingen heel ver in het vasthouden aan hun principes en worden daarom vaak als helden gezien. Tegelijkertijd hebben velen bewondering voor de voormalige Franse generaal en president Charles de Gaule en de amerikaanse diplomaat Henri Kissinger, omdat zij door hun lenigheid vaak het onmogelijke wisten te bereiken.
Dichter bij huis en korter geleden zien we in de landelijke politiek ook voorbeelden van zowel de principiële politici, als de Realpolitiker. Denk aan de afgetreden NSC-staatssecretarissen Idsinga en Achahbar. Beiden trokken een streep in het zand toen er voor hen principiële grenzen werden overtreden ten aanzien van onderling vertrouwen, omgangsvormen en polarisatie. Lijnrecht daar tegenover zien we PVV-politici als Geert Wilders en Fleur Agema, die omwille van regeringsdeelname en resultaten op het asiel- en integratiedossier, enorme concessies deden ten aanzien van de rest van hun verkiezingsprogramma.
De extremen van de idealist en de pragmatist, hebben vaak een negatief imago. Mensen die te strak aan hun principes vasthouden kunnen als fundamentalist of simpelweg als dwarsligger worden gezien. Van pragmatisten kan gedacht worden dat ze geen eigen mening hebben of een rubberen ruggengraat.
Overigens zien we in de praktijk dat het soms per onderwerp kan verschillen hoe principieel of flexibel iemand is. Dit hangt vaak af van welke onderliggende waarden er voor de desbetreffende persoon in het geding zijn. Zo kan het zijn dat iemand bijvoorbeeld om geloofsredenen heel principieel tegen abortus is. Tegelijkertijd is dezelfde persoon misschien wat minder vasthoudend aan zijn of haar uitgangspunten als het gaat om een ander onderwerp zoals het nastreven van een sluitende begroting.
De afweging tussen die van de principiële benadering en de Realpolitiker is in feite een moreel dilemma. In de filosofie gaat dit over het vraagstuk van de deontologische versus de utilitaristische morele oordeelsvorming. Bij de deontologische benadering gaat het om het respecteren van bepaalde beginselen zoals rechtvaardigheid, gelijkheid, eerlijkheid, ongeacht de mogelijke gevolgen van de handelingen. De utilitaristische benadering streeft het grootst mogelijke welzijn, geluk of nut voor de meeste mensen na. Het gaat daarbij veel meer om de uitkomst, dan om de manier waarop je dat bereikt.
Ieder van ons zal onvermijdelijk in zijn of haar eigen omgeving op het werk of privé ook zo nu en dan te maken krijgen met keuzes die in zekere zin zijn terug te leiden naar de vraag of het doel de middelen heiligt of toch niet. Dus hoe zit dat voor jou? Waar zit jij op de as tussen Ideal- en Realpolitiker?