Apenpolitiek versus mensenpolitiek
‘Chimpanseepolitiek’ is de titel van een in 1982 gepubliceerd boek, van de onlangs overleden bioloog Frans de Waal. Het boek is geschreven naar aanleiding van een jarenlang onderzoek naar een groep van ongeveer 20 chimpansees in Burgers’ Zoo in Arnhem. De Waal en zijn studenten observeerden enkele jaren het doen en laten van de groep. De conclusie was dat de apen vrijwel voortdurend een uitermate politiek gedrag vertonen.
Als het gaat om de strijd om de macht in de apenkolonie, dan zou je misschien denken dat dat geregeld wordt doordat de twee sterkste apen een potje vechten met elkaar en dat daarmee de verhoudingen binnen de groep vastliggen. Niets is minder waar. De leider van de groep is niet het mannetje dat fysiek het sterkst is, maar degene die politiek het slimst is. Eén aap alleen, hoe sterk ook, kan niks in een groep. Om de dominantie over de groep te verkrijgen, zijn medestanders nodig. De chimpansee die de meeste steun van anderen krijgt, bijvoorbeeld in een gevecht, die heeft de touwtjes in handen. Het verkrijgen van die steun is een permanent spel. Enerzijds moet je de banden met je eigen vrienden zo goed mogelijk onderhouden en anderzijds moet je de vrienden van je tegenstanders zoveel mogelijk zien te neutraliseren.
Binnen de kolonie zijn er zo heel veel verschillende machtsverhoudingen. Het gaat niet alleen om wie er de nummer één is, maar ook om alle rangen eronder. Deze verhoudingen wisselen ook voortdurend en voor elke aap is het dus steeds zaak om goed in te schatten hoe de kaarten liggen. Wie dat goed kan heeft meer privileges op het gebied van voedsel, seks en aandacht, dan degene die wat onhandiger is in de omgang. De essentie van de macht in de groep is niet dat de één de dominantie verkrijgt over de ander, maar dat de één de steun krijgt van de derde om zo de tweede de baas te kunnen zijn.
Een ander interessant inzicht in het boek is de wijze waarop de chimpansees zich na een conflict met elkaar verzoenen. Veel mensen zouden daar iets van kunnen leren. De chimpansees is er veel aan gelegen om na een ruzie het daarna weer bij te leggen. Ze doen dat door elkaar op te zoeken en te knuffelen of te vlooien. Daarmee wordt de weg weer vrijgemaakt voor mogelijk samenwerking in de toekomst. Vroeg of laat kom je elkaar altijd weer een keer tegen. Als er dan nog allerlei rekeningen open staan die niet vereffend zijn, kan dat bijzonder lastig zijn.
Er valt nog veel meer over het boek en het onderzoek te zeggen, maar wie daar belangstelling voor heeft kan beter zelf het boek ter hand nemen. Eén ding wil ik er nog wel graag over opmerken. Regelmatig hoor ik dat mensen een aversie hebben tegen politiek en zich distantiëren van politiek gedrag, macht en alles wat ermee te maken heeft. Echter, ervan uitgaande dat onze natuur niet veel anders is dan die van chimpansees, dan zit het politieke gedrag heel diep in ons gebakken. Het is haast onze tweede natuur, of we het nu leuk vinden of niet. Dus een kopje koffie halen voor een collega oogt bijzonder sympathiek, maar hoe filantropisch is het werkelijk? Wie het weet mag het zeggen!
Ik vind het een fascinerend boek dat ik met plezier gelezen heb. Daarin ben ik bepaald niet de enige. De voormalige Republikeinse partijleider Newt Gingrich, beval de Waal’s boek van harte aan voor alle nieuwkomers in het Amerikaans congres en die hun inzicht wilden vergroten in de politiek in Washington. Apenpolitiek en mensenpolitiek liggen in elkaar verlengde!